Noc w Muzeum Utraconym

O zaginionych i odzyskanych dziełach sztuki opowiada film „Kluczem jest Pamięć”, zaprezentowany w sobotę na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego.

18 maja 2019 r. odbyła się I Toruńska Noc Muzealna. W ten sposób Toruń włączył się w obchody Międzynarodowego Dnia Muzeów. W sobotę od godzin wieczornych aż do północy można było bezpłatnie zwiedzać wystawy prezentowane m.in. przez: Muzeum Okręgowe w Toruniu, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prűfferowej, Archiwum Państwowe, Sąd Okręgowy, Galerię Wozownia i CSW.

Jednym z punktów programu była wieczorna projekcja w ratuszu filmu "Kluczem jest Pamięć", zrealizowanego w ramach projektu kulturalno-edukacyjnego „Muzeum Utracone”. To ogólnopolskie przedsięwzięcie, zainicjowane 10 lat temu przez Stowarzyszenie SAR i Fundację Ad Artis, którego celem jest popularyzacja wiedzy o zaginionych dziełach sztuki i kolekcjach utraconych przez Polskę bądź zniszczonych na przestrzeni wieków. W internetowym (i filmowym) Muzeum Utraconym nie można odnaleźć eksponatów. Można za to zobaczyć archiwalia i fotografie dzieł, które zaginęły głównie podczas II wojny światowej – a to ponad 75 proc. dóbr kultury. Projekt "Muzeum Utracone" jest realizowany przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

- Choć dokładnej wartości strat wojennych nie jesteśmy w stanie oszacować, na dzień dzisiejszy wiemy, że Polska utraciła dzieła o rynkowej wartości co najmniej 30 mln dolarów – mówi Anna Zimecka ze Stowarzyszenia SAR, wiceprezes Fundacji Ad Artis. - Niektóre z nich uległy całkowitemu zniszczeniu, niektóre zaginęły, a to jak wyglądają, wiemy wyłącznie z zachowanych fotografii. I to one tworzą „eksponaty w „Muzeum Utraconym”.

Film "Kluczem jest Pamięć" został nakręcony z wykorzystaniem nowoczesnych technik wizualnych. Opowiada historię młodego chłopaka, który we współczesnej przestrzeni szuka klucza do swojej tożsamości. Wędrując przez kolejne miejsca (klub, dyskotekę, ulice itp.) ma przebłyski świadomości dotyczące zaginionych dzieł kultury (obrazów, rzeźb) i niejako odzyskuje pamięć przeszłości i dziedzictwa poprzez symbole i kody kulturowe obecne w jego otoczeniu. Całość wieńczy zestawienie kilkunastu wartościowych dzieł sztuki, wykorzystanych w filmie, które zostały zrabowane, zniszczone, a w kilku przypadkach odzyskane po wieloletnich staraniach muzeów i państwa.

Oprócz Torunia film został pokazany w ten weekend w Krakowie, Warszawie, Lublinie, Gdańsku i Poznaniu W Toruniu miało go okazję obejrzeć kilkaset osób, które zwiedzały w sobotę wieczorem wystawy w Muzeum Okręgowym, ponieważ projekcja odbywała się cyklicznie na dziedzińcu ratusza aż do północy.

- Noc Muzeów to tłumy nas, którzy chcemy tutaj przyjść i spotkać się późną porą z tym pięknem i dobrem, z tą wartością, jaką pokazują nam muzea w Toruniu, całej Polsce i Europie. To także Dzień Muzealnika, w którym chcemy pamiętać o ludziach, którzy pracują w muzeach i trudzą się, byśmy mogli te zgromadzone dzieła sztuki zobaczyć - mówił prezydent Michał Zaleski. – Wiemy jednak, że nie wszystkie zbiory można oglądać. Część z nich bezpowrotnie zniknęła, zaginęła, została utracona. Dlatego inicjatywa taka, jak „Muzeum Utracone”, jest niezwykle cenna i potrzebna. Dzięki niej możemy poznać i przypomnieć sobie te zbiory, a być może, miejmy nadzieję, część z nich kiedyś odzyskać.

W czasie II wojny światowej Toruń utracił wiele cennych i znaczących dla historii miasta dzieł sztuki (mówi się o prawie 250 zabytkach). Zniknęły m.in. trzy obrazy olejne z pierwotnego wyposażenia Sali Sądowej Ratusza Staromiejskiego (Sąd Salomona, Chrystus Sędzia Świata, Tablica X Przykazań), portret Władysława IV z hołdem Malborka autorstwa Bartłomieja Strobla, jedenaście tarcz herbowych, manierystyczna ława Sądu Nowego, dwa piece z XVIII w. oraz najważniejsza, nie tylko dla Torunia, ale i dla całej sztuki polskiej, rzeźba Pięknej Madonny Toruńskiej z toruńskiej katedry, która została wywieziona na teren Rzeszy, a w 1946 r. prawdopodobnie została zabrana do Rosji.

Projekt "Muzeum Utracone" został objęty honorowym patronatem prof. dr. hab. Piotra Glińskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz patronatem Prezydenta Miasta Torunia Michała Zaleskiego.

Zdjęcia: Adam Zakrzewski