Miasto na ratunek zabytkom | www.torun.pl

Prawie 10 milionów złotych przeznaczył Toruń w ciągu zaledwie sześciu lat na ratowanie swoich zabytków. Miasto corocznie przyznaje pokaźne dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane w obiektach wpisanych do rejestru zabytków i uczestniczy w realizacji unijnych projektów mających na celu ratowanie unikatowych miejsc.

Toruń należy do miast szczególnych. Jest świadectwem i spuścizną życia wielu pokoleń, przestrzenią ważnych wydarzeń historycznych. Jego starówka jest też jednym z autentycznych i najcenniejszych zespołów urbanistycznych w Polsce. Unikatowy, prawie niezmieniony układ przestrzenny Starego i Nowego Miasta z ruinami zamku krzyżackiego, otoczony murami obronnymi, wypełniają kościoły reprezentujące rozwiązania konstrukcyjne i doskonałość gotyckiej architektury ceglanej w Europie, kościoły reformatorskie oraz zdobione klasycystyczne i secesyjne kamienice. Całość tworzy wyjątkowy urok i aurę miasta harmonijnie łączące pozostałości, relikty i klimaty kolejnych epok odciskających swoje piętno na artystycznym wizerunku miasta, stanowi jego bogactwo kulturowe i materialne świadectwo historycznego autentyzmu. O randze Torunia świadczy fakt, że w 1997 roku zespół staromiejski został wpisany na prestiżową listę najcenniejszych miejsc zabytkowych na  świecie - Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Pomoc finansową na odnowę toruńskich zabytków miasto przyznaje od 11 lat. Corocznie ogłasza w tym celu dwa nabory wniosków. Wspiera w ten sposób działania podejmowane przez właścicieli lub zarządców dla ratowania bezcennych walorów tych obiektów. Bez pomocy gminy wiele wartościowych budynków i detali architektonicznych mogłoby ulec bezpowrotnemu zniszczeniu. By do tego nie dopuścić, Miejski Konserwator Zabytków stara się też działać na zasadzie "kija i marchewki", czyli motywować właścicieli do  wpisania wartościowych obiektów do rejestru zabytków, co czyni zobowiązanie, ale jednocześnie otwiera drogę do dotacji, nie tylko miejskich.

I tak tylko w latach 2010-2015 przyznano 134 miejskie dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane w obiektach wpisanych do rejestru zabytków na łączną kwotę prawie 5,2 mln zł. Tylko w tym roku miasto przeznaczyło na ten cel 1,1 mln zł. Daje to prawie 53,5 tys. zł w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. To wysoka kwota. Dla przykładu w Łodzi jest to 50,9 tys. zł na 10 tys. mieszkańców, a w Bydgoszczy – 36,1  tys. zł na 10 tys. mieszkańców.

Wśród zabytków, których remont jest wspierany dotacjami miasta, znalazły się zarówno obiekty sakralne, jak i mieszkalne czy usługowe.

Dotacja może być przyznana na:

• sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich;
• przeprowadzenie badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych;
• wykonanie dokumentacji konserwatorskiej;
• opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich;
• wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego;
• sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz;
• zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku;
• stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku;
• odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie,
• z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki;
• odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności;
• odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych;
• modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają   oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności;
• wykonanie izolacji przeciwwilgociowej;
• uzupełnienie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych;
• działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu;
• zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru
• zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej 

Dotacja może być udzielona w wysokości do 50 proc. nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru.

W szczególnych przypadkach, gdy obiekt posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, albo wymaga przeprowadzenia skomplikowanych prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, dotacja może sięgnąć nawet 100 proc. Podobnie jest w przypadku, gdy bardzo cenny zabytek wymaga natychmiastowych prac konserwatorskich.

Pomoc miasta nie ogranicza się tylko do dotacji konserwatorskich. Przez kilka lat Toruń był liderem projektu "Toruńska Starówka - ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO". Projekt obejmował swym zasięgiem dziewięć obiektów zespołu staromiejskiego w Toruniu. Ze względu na szeroki zakres inwestycji oraz status własności obiektów zabytkowych, przedsięwzięcie było realizowane w formule partnerstwa (7 partnerów):

• Kurii Diecezjalnej Toruńskiej,
• Katedralnej Parafii Rzymsko-Katolickiej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła,
• Parafii Rzymsko-Katolickiej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i bł. Ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego,
• Parafii Rzymsko-Katolickiej p.w. św. Jakuba Apostoła,
• Domu Zakonnego Towarzystwa Jezusowego,
• Muzeum Okręgowego,
• oraz Gminy Miasta Torunia jako lidera projektu.

W ramach projektu zostały zrealizowane działania:

1. Konserwacja kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
2. Prace konserwatorskie i restauratorskie przy wystroju korpusu nawowego i wnętrza kaplic kościoła katedralnego
3. Konserwacja i restauracja kościoła o.o. Jezuitów p.w. Ducha Świętego
4. Adaptacja Kamienicy Mieszczańskiej na Muzeum Diecezjalne
5. Konserwacja kościoła św. Jakuba
6. Kompleksowe prace konserwatorsko-remontowe ceglanych murów obronnych, elewacji bram i baszt miejskich
7. Rewitalizacja Kamienicy pod Gwiazdą i zagospodarowanie działki
8. Modernizacja Domu Kopernika
9. Prace konserwatorskie i adaptacja na cele muzealne budynku przy ul. Św. Jakuba 20A 

Realizacja starannie zaplanowanych i rzetelnie wykonanych prac przywróciła blask i świetność historycznej architekturze i unikatowym wnętrzom toruńskich świątyń i kamienic oraz w jeszcze większym stopniu uatrakcyjniła miasto, jako wybitny ośrodek kulturalny, naukowy i turystyczny na mapie Polski i Europy. Przyczyniła się też znacząco do wzrostu rozwoju i znaczenia kultury w miejscach i instytucjach funkcjonujących w przestrzeni starówki.

Wartość całego projektu to prawie 36 mln zł, z czego połowa to środki unijne z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko, a pozostała kwota to wkład własny siedmiu partnerów. Wkład Gminy Miasta Toruń to 4,8 mln zł.